Alt inkludert
Marit Eikemo
Roman
Samlaget, 2015
(Kjære forbrukarombod: Denne boka er eit leseeksemplar frå forlaget)
Det er skummelt med forventningar. Skummelt å gle seg så mykje til å lese ei bok at ein når marknadskoordinatoren i Samlaget fortel at ho nett har fått inn eit eksemplar av den rykande ferske romanen til Marit Eikemo og at ho skal sende den til deg same dag, blir så hoppande glad at du kallar henne ein engel. Eg meinte det då eg skreiv det, og eg meinte det då eg opna postkassa dagen etter og ho låg der. Boka altså, ikkje marknadskoordinatoren.
Dei siste dagane har eg arbeidd med førehandsrøysting til kommune- og fylkestingsvalet no i haust. Sju timar kvar dag på ein pinnestol. Ved eit bord. Og ikkje frykteleg mykje trafikk inn døra, foreløpig. Når den obligatoriske pratinga med den andre valvakta er over, har eg kasta meg over romanen, inn i romanen Alt inkludert. Takka vere Marit Eikemo har timane på jobb gått unna som berre det. Og eg har, utan kanskje å vere heilt klar over at eg sat der som ein levande reklameplakat, sagt tittelen på boka mange gonger. Kvifor? Jo, fordi pensjonistane har spurt meg kva for bok eg les som gjer at eg sit der og smilar og ler, midt i demokratiets forgard. «Eg vil og lese den boka ho les, dersom eg blir sitjande med eit slikt glis» sa ei dame (70+) til mannen sin då dei kom inn til meg. Om du ikkje var klar over det frå før, kan eg her altså avsløre at Marit Eikemo skriv slik at ein blir sitjande med «eit slikt glis» når ein les.
Det er ikkje mange glis å spore hjå dei to hovudpersonane i Alt inkludert. Vi møter Agnes og den seks år gamle dottera hennar Maja idet dei flyttar inn i eit hybelhus, i ein by dei ikkje kjenner, og alt dei har med seg er ein koffert kvar. Kjellarleilegheita dei leigar er ikkje i tipp-topp stand, for å seie det forsiktig, og Agnes byrjar å tråle Finn.no etter møbler og anna som gis bort mot henting. For oss som likar det amerikanske multitalentet Miranda July, er det umogleg ikkje å tenkje på hennar praktverk It Chooses You (om du ikkje har lese noko av henne, er den boka ei glødande anbefaling), først og fremst i det at begge bøkene utforskar denne «eg har noko du vil ha som eg vil bli kvitt/bytte i pengar»-arenaen som både Finn og Julys amerikanske PennySaver utgjer.
Eg tok opp ei vilkårleg jakke, Bergans, som såg heilt ubrukt ut. Vakre kjolar og skjørt, langbukser, T-skjorter og tights, alt i tipp topp stand.
– Så fine klede, sa eg og strauk med handa over stoffet.
Ho sat stille ei stund mens eg såg beundrande på alt saman. Ho begynte fleire gonger på ei setning, men tok seg i det. Var det noko som sjenerte henne?
– Du veit, sa ho endeleg. – Nokre av mine beste augeblinkar har eg hatt mens eg har shoppa til Cille. Det å gå slik i butikkar og tenke på henne, sjå henne føre meg i kleda eg finn til henne. Det er noko av det beste eg veit.
Eg forstod at dette dreidde seg om veldig mykje meir enn nokre posar med klede. Eg sleppte det eg hadde i hendene, og lét det falle til fanget.
Sjølv om det er Agnes vi følgjer romanen igjennom, sit eg att med ei kjensle av å komme like tett på naboane hennar som på Agnes sjølv. Persongalleriet i denne romanen bestå av menneska ho forhandlar med på Finn, i tillegg til folk i nabolaget. Dei fleste andre verkar vere typar vi alle kjenner til: den perfekte og velståande mora med eit hus der alle er velkomne; småbarnsfaren som innsåg for seint at det ikkje var det livet han eigentleg ønska seg; medisinstudentane som har eit medisinsk dilemma med obligatorisk diskusjonsplikt til kvar einaste fellesmiddag i kollektivet. Alle er dei sjølvsagt meir samansette enn som så, men frå utsida er det altså Agnes som skil seg ut og er annleis. Romanen er på sitt aller beste når Eikemo viser korleis A4-menneska i møte med Agnes opnar seg og avslørar sine mørke, rare eller triste hemmelegheiter. Det blir liksom ikkje så farleg å sleppe opp den perfekte overflata når ein er saman med nokon som verkeleg ikkje har noko på stell.
Det materielle er til stades nesten som ein sjølvstendig karakter i Alt inkludert, noko tittelen óg kanskje forsøker å seie noko om. Det er lett å påstå at ein ikkje er materialist, men når ein som Agnes står der med berre ein koffert i ei umøblert leilegheit, blir fråveret av nettopp gjenstandar til eit altoppslukande ekko. Det verkar som Agnes og Maja lett kunne levd utan stort anna enn sovesofaen Agnes får tak i – det er når andre folk skal inn i leilegheita at dette ekkoet oppstår. Med andre sine auge på oss oppstår behovet for å vise at ein er god nok, at ein sjølvsagt har møblar, at ein ikkje er noko dårlegare enn desse andre. Agnes fortel alle som spør at nokon austeuropearar har stole flyttelasset deira. Då kjem nestekjærleiken fram, spesielt hjå dei som kan bruke Agnes sin situasjon til å vise alle andre kor utruleg rause og gavmilde dei er. Prøver Eikemo å seie noko om det Noreg vi lever i i dag? At vi alle er oss sjølv nærmast, når alt kjem til alt? Prøver ho å vise oss korleis desperasjonen tek overhand og trumfar etikk, moral og magekjensle, at kynismen veks i ein når ein plutseleg er ein framand utan pengar, utan nettverk eller nok ting til å oppfylle den grunnleggjande materielle standarden? Ja, som til dømes mange millionar menneske opplever kvar einaste dag, på flukt i verda? Eg har ikkje spurt henne, men ein treng i alle fall ikkje ha nokon grad i sosiale eller politiske fag for å finne noko større enn sjølve forteljinga i denne boka.
Øystein gjekk ein runde og stoppa borte ved vindauga, han kommenterte at det ikkje var mogleg å sjå ut av dei, før han snudde seg og kom heitl bort til meg igjen.
– Du har berre eitt barn. Ho driv ikkje med fritidsaktivitetar som du skal følge opp, ho har ikkje lekser, du treng ikkje delta på dugnadsarbeid eller vere trenar for fotballaget, bake kaker til turnoppvisning og skuleavslutningar. Du har sikkert ingen planar om å melde deg inn i velforeininga? Du har, så vidt eg forstår, ikkje arbeid. Du har heller ikkje eit hus du må halde ved like, berre denne vesle leilegheita som eg reknar med er fort gjort å vaske. Du har ingen sosiale plikter utanom den eine dottera di, ingen gamle du skal besøke og hjelpe?
Eg stod som forsteina med blikket i golvet, kva skulle eg svare til dette?
I likskap med naboane, blir heller ikkje eg klok på Agnes. Her har ho flytta til ein stad der ho ikkje kjenner nokon, utan møblar eller anna ting enn klede og dottera si DS-spelmaskin med på lasset. Ikkje har ho jobb, ikkje nokon plan (som lesaren blir introdusert for, i alle fall), ho lyg og lyg, og nyttar alle slags manipuleringsteknikkar for å få det slik ho vil. (Dei som har det dei treng, kan vel strekke seg litt ekstra for dei som ikkje har noko?) Det er noko uhandgripeleg med henne, eg er freista til å kalle det bitterheit, dette som heng ved Agnes både i tankane og i åtferda hennar. Sjølv i relasjonen til dottera er det, med få unntak, ikkje nokon genuin glede å spore. Kvifor? Kva har skjedd med Agnes som har gjort henne slik? Det er vel det einaste eg verkeleg saknar i denne romanen: ei forklaring. Det er eit effektivt forteljargrep, å ha ein forteljarstemme som er omtåka av denne mystikken, det skapar eit driv, ei nysgjerrigheit. Men Eikemo løfter ikkje dette tåkesløret av, ho berre raslar med det framfor auga på lesaren. Eg meiner ikkje at alle romanar skal ha ein kriminalroman-aktig oppbygging der heile kortstokken legges fram på slutten, men med ein oppklarande liten sving til slutt hadde eg kanskje forstått Agnes betre, sett heile boka i eit anna lys. «In retrospekt», som dei seier i (på?) Odda.
For kva om Agnes var ærleg med naboane sine (og med lesaren), sa det som det var: «Her kjem eg jaggu flyttande heilt åleine med dottera mi, vi kjenner ingen, har ikkje nokon jobb eller plan, og vi eig ikkje anna enn det du ser her» – kva hadde skjedd då? Det er lettare å vise nestekjærleik, å bry seg og hjelpe, når også den som treng hjelpa opnar opp. Når ein veit kva problem folk har er det og lettare å sjå kva dei treng, forstå korleis ein kan hjelpe. I staden lyg ho til alle, om at ho skal kjøpe leilegheit, om flyttelasset og, kven veit, kanskje heiter ho heller ikkje Agnes? Folk kan vere ganske aksepterande og inkluderande om ein sjølv berre legg korta på bordet, det er jo når ein alltid tyr til løgn at ein sjølv grev si eiga grav. Og plutseleg er det for seint å snu, fallhøgda veks for kvar løgn ein serverer. Og kanskje er det ein grunn til at Agnes er så forsiktig med å vise kven ho er, kanskje er nokon ute etter henne og Maja? Kanskje er det det Eikemo vil seie noko om, at vi må akseptere at alle ikkje vil dele si eiga historie med menneska rundt seg? Det er jaggu ikkje godt å vite.
Som i dei tre andre romanane med Eikemo sitt namn, er utanforskapen eit tydeleg tema også i Alt inkludert, sjølv om det blir for enkelt å seie at han handlar berre om det. Det er óg viktig å få fram at humoren absolutt er til stades i denne romanen. Eikemo har nok ein gang gitt oss nok ein underhaldande og velskriven roman, men der ein som lesar altså sit att med ein viss bismak. Det er ikkje noko direkte moraliserande over boka, men om ein vågar å zoome ut frå sitt eige sneversynte kvardagsperspektiv, kan ein fort kjenne på ei litt ekkel kjensle her: burde ein sjølv bli rausare, snillare, gje meir til dei som ikkje har så mykje, hjelpe dei som ikkje sjølv har ressursar? Dermed er det kanskje ikkje så dumt å lese Alt inkludert før du går til vallokala i haust, anten det er i kyrkje-, kommunal- eller fylkestingsval du skal stemme.
Trackback/Tilbaketråkk